Notizen zu dieser Person
Mees Toxopeus (biografie) Mees Toxopeus, schipper bij de Koninklijke Noord- en Zuid-HollandscheReddingmaatschappij, werd op 22 okt. 1886 te Nieuwe Pekela geboren, alszoon uit het huwelijk van de schipper Jannes Toxopeus (1859-1934) enEverdina Kielema (1863-1942). Zijn naam kreeg reeds tijdens zijn leven een legendarische klank en werdsynoniem met enkele herosche hoofdstukken uit de geschiedenis van deK.N.Z.H.R.M. Als schipper op de reddingboten C.A. den Tex (1917-1922),Hilda (1922-1926) en Insulinde (1927-1950) bracht hij 285 mensen inveiligheid. Mees Toxopeus trad op 13 sept. 1907 te Delfzijl in het huwelijk met FrouwkeScheltens (25-12-1885 Farmsum / 27-03-1947), dochter van de turfschipperJannes Scheltens (1855-1910) en Sofie Louize Fritzemeijer (1860-1895). Uithun huwelijk werden meerdere kinderen geboren. Mees Toxopeus woonde zijn laatste levensjaren te Schiermonnikoog enoverleed aldaar op 28 febr. 1974, op 87-jarige leeftijd. Mees Toxopeus werd, min of meer per toeval, in Nieuwe Pekela geboren.Het had even goed een van de andere veenkolonin kunnen zijn. De vadervan Mees voer in die tijd op de zeetjalk De jonge Geertje en zwierf meestalrond op de eilanden voor de Duitse kust of in de Oostzee. Hij achtte het danook raadzamer zijn vrouw voor de bevalling achter te laten op de tjalk van haarouders, die als turfschippers door het Groninger en Drentse veen voeren. Zijhadden nu eenmaal makkelijker hulp bij de hand dan hij, die meestalbuitengaats zwierf. De jonge Mees, die zowel van vaders- als moederszijde stamde uit eengeslacht van schippers, werd reeds op 13-jarige leeftijd schippersmaatje opeen beurtschip dat tussen Borkum en Emden voer. Een jaar later ging hij metzijn grootvader mee het veen in. Maar Mees voelde er niets voor om zijnleven als turfschip- per te slijten of zelfs maar te beginnen. Hij keerde dan ookspoedig terug naar zijn ouders in Delfzijl en monsterde korte tijd later aan opde Gratitude, een zeetjalk die kustvaart bedreef in de Oostzee. In de daaropvolgende jaren verwisselde hij nog enkele malen van schip om tenslotte, in1917, amper 30 jaar oud, als jongste schipper in dienst te treden bij deNoord- en Zuid-Hollandsche Reddingmaatschappij (N.Z.H.R.M.). Na aanvankelijk drienhalve maand werkzaam te zijn geweest op de werf teAlkmaar, waar hij aanwezig was bij het afbouwen van zijn toekomstigereddingboot, de C.A. den Tex, vertrok Mees op 21 juli 1917 naarRottumeroog, zijn eerste standplaats. Reeds op 8 jan. 1918 verrichtte hij met de C.A. den Tex op het Borkumerrifzijn eerste en tevens een van zijn zwaarste reddingen. Slechts n man konworden gered van het Duitse patrouillevaartuig, de Brgemeister Pauli, dattezamen met twee andere Duitse schepen in nood verkeerde. Meer dan 40personen vonden helaas de dood in de golven. Het Borkumerrif was Duitsgebied en mocht, in verband met de oorlogstoestand, niet benaderd worden.Hadden de Duitsers de hulp van de C.A. den Tex eerder ingeroepen, danzou deze ramp niet zoveel slachtoffers hebben geist. Eerst nadat Duitsereddingboten tevergeefs hadden getracht de gestrande patrouillevaartuigente benaderen werd de hulp van Rottumeroog ingeroepen. Mees Toxopeusbracht de geredde bij de ingang van de Borkumer-haven veilig aan boordvan een Duitse torpedojager. 's Avonds werden de schipper en bemanning van de reddingboot gehuldigddoor de militaire commandant van Borkum. Het gezin van Mees Toxopeus woonde rond 1920 te Usquert. Mees zelfwas in de kost bij zijn oom Hendrik Toxopeus, die strandvoogd vanRottumeroog was. Op 9 okt. 1922 werd de C.A. den Tex vervangen doorde reddingboot Hilda, die in datzelfde jaar, onder het toeziend oog van MeesToxopeus was gebouwd op de werf van de gebroeders Niestern te Delfzijl.Mees werd schipper op de Hilda en bleef dit tot 12 juni 1926, op welkedatum hij de Hilda heeft overgedragen aan Jan Kuiper. Inmiddels had Meeszich een huis op Rottumeroog gebouwd, alwaar hij tot de overdracht van deHilda bleef wonen. Opnieuw vertrok hij naar Delfzijl, dit maal om aanwezig tezijn en aanwijzingen te geven bij de bouw van de Insulinde, een reddingboot,waaraan zijn naam onverbrekelijk verbonden zou worden. De Insulinde was de eerste zelfrichtende motorreddingboot van deN.Z.H.R.M. Het idee ook motorreddingboten zelfrichtend te maken werd doorMees Toxopeus geopperd, nadat in 1921 het Nederlandse reddingswezendoor twee zware rampen was getroffen. In febr. 1926 werd op de werf vande fa. Gebroe- ders Niestern te Delfzijl met de bouw van de Insulindebegonnen. Mees Toxopeus, bestemd om schipper te worden van dezeboot, waarnaar hij zo vurig had verlangd, was van de aanvang af bij de bouwaanwezig en gaf herhaaldelijk waardevolle praktische wenken. Op 21 dec.1926 werd de Insulinde te water gelaten, op 17 juni 1927 volgde de officileproefvaart en op 18 juni werd de Insulinde in Oostma- horn in dienst gesteld,van waaruit zij in het vervolg zou opereren. De grootste onderscheiding die een bemanning van de Insulinde ooit ten deelviel, volgde op de redding van 12 opvarenden van het Duitse stoomschipBramow op 18 sept. 1935 tijdens een zware storm. Voor deze daad ontvingMees Toxopeus de Grote Gouden medaille van de N.Z.H.R.M., eenonderscheiding die slechts in uitzonderlijke gevallen werd verstrekt. Maar het was niet alleen deze redding die Mees Toxopeus op zijn naamschreef. Vermeldenswaardig zijn ook de reddingen van de Nooit Volmaakt uitZoutkamp (1928, 2 geredden), de Malm uit Zweden (1928, 6 geredden),de Hagfors, eveneens uit Zweden (1928, 5 geredden), de Nobis uitDuitsland (1932, 14 geredden), de Alexa uit Finland (1933, 15 geredden), deKai uit Denemarken (1941, 18 geredden) en de Satakunta uit Finland (1949,10 geredden). Een langdurige tocht tijdens zwaar stormweer aan boord van een hevigslingerende en stampende motorreddingboot is op den duur voor debemanning uiterst vermoeiend. Het is te begrijpen dat na vele uren hunpsychisch weerstandsvermogen verzwakt. Alleen zeer sterke figuren metgroot verantwoordelijksgevoel zullen een hopeloos lijkende poging om een innood verkerend schip, waarvan de juiste positie onbekend is, op te sporen,eerst opgeven als de kans op succes met aan zekerheid grenzendewaarschijnlijkheid is verkeken. Tot deze categorie hoorde Mees Toxopeus. Hijzette door, ook al raakte de bemanning oververmoeid. Op een van deze lange, vergeefse en dus voor de redders ontmoedigendetochten waagde zijn stuurman, die al tien uur naast hem achter de stuurkapstond, de opmerking te maken: "Ik denk dat we wel terug kunnen varen, ditschip zullen wij toch niet kunnen vinden." Toxopeus beet zijn tanden op elkaaren zei afgebeten: "Denken kunnen wij allemaal, maar ik moet het weten." Bij nacht en ontij trok hij er op uit om angstige, verkleumde mensen van boordte halen van schepen die in nood zaten. Alle rassen- ofnationaliteitsvooroordelen zijn hem, als het om de redding van een mens innood ging, altijd vreemd geweest. Hij heeft nooit gevraagd wie er in nood zat;hij heeft alleen maar gevraagd of ze in nood zaten en waar dat dan was. Endan ging hij. In ontelbare tochten, dwars door het woedend geweld van winden golven heen, heeft hij 285 mensen veilig en behouden weer aan walgebracht. Voor zijn moedig gedrag ontving Mees Toxopeus tal van onderscheidingenen dankbetuigingen uit alle oorden van de wereld. Zo werd hij door HareMajesteit benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau en ontving hijde aan deze Orde verbonden ere-medaille in zilver, de gouden medaille vande Zweedse regering voor de redding van de bemanning van de Malm, heterekruis van de Orde van de Finse Roosvoor de Satakunta, dereddingsmedaille van de Duitse keizer, de Grote Gouden medaille van deN.Z.H.R.M., de gouden medaille van de E.H.B.O., een gouden horloge metinscriptie van de Duitse regering voor de redding van de bemanning van deHagfors, het erekruis van het Duitse Rode Kruis, een gouden medaille van deDuitse reddingmaatschappij enz. enz. Als erkenning voor de vele malen op onverschrokken wijze betoonde moeden de hulp aan de in nood verkerende medemens bewezen, werd MeesToxopeus op 21 okt. 1950 door de gemeenteraad van Nieuwe Pekelabenoemd als ere-burger van deze gemeente. Op 31 okt. 1950, een jaar voor zijn pensioengerechtigde leeftijd en na 34 jaartrouwe dienst, droeg Mees 'zijn' Insulinde over aan zijn jongere broer Klaas,die al vanaf 1930 als stuurman bij hem had gevaren. Mees Toxopeus trad een jaar eerder uit actieve dienst dan strikt genomen,met het oog op zijn leeftijd, nodig was. Dat kwam niet omdat hij niet meerwilde, maar omdat de reddingmaatschappij, die zijn ervaring erg hooginschatte, hem in okt. 1950 overplaatste naar Muiden om daar aanwezig te zijnbij de bouw van de nieuwe reddingboot van de Maatschappij, de PrinsHendrik. Nog n jaar bleef hij in dienst van zijn Maatschappij, om vervolgens te gaanrentenieren op Schiermonnikoog, dicht bij de zee, die hij zo vaak hadgetrotseerd. Een moedig gedragen lijden maakte op 28 febr. 1974 een einde aan zijnleven. Op 4 mrt. 1974 kwam de legendarische mensenredder voor de laatste maalen voor zijn laatste reis aan boord van een reddingboot. De te Lauwersooggestationeerde Gebr. Luden bracht zijn stoffelijk overschot, in de met deoranje-blauwe vlag van de K.N.Z.H.R.M. gedekte kist, van Schiermonnikoognaar de vaste wal. Mees Toxopeus is begraven op de algemene begraafplaats in Delfzijl. ------------------------------------------------------------------------ Samengesteld door Dick Kuil. Geraadpleegde literatuur: - Hardenberg, J., 'Woest maar kalm', Rotterdam, 1962. - De Reddingboot, nr. 107 (1969), p. 4545 en 4557 en nr. 108 (1970), p.4616. - Nieuwsblad van het Noorden van 1 mrt. 1974. Overige literatuur: - Mellema, L., 'Oud-schipper Mees Toxopeus', Drachten, 1959. - foto's aanwezig in 'Hardenberg' en De Reddingboot nr. 146 (1989) Zie voor 'ter nagedachtenis' van Mees Toxopeus: De Reddingboot 117, juni1975. ------------------------------------------------------------------------
Anton
Van Melzen
